Lezen: Daniel 7:9-10 + 12-13
Lucas 24: 49-53
Handelingen 1:4-14
Gemeente,
Toen ik vanmorgen uw prachtige kerk binnenkwam moest ik onwillekeurig terugdenken aan een viering van Hemelvaartsdag in mijn jeugd. Uw banken lijken sprekend op de banken die vroeger in de Duinkerk in Nieuw Den Helder stonden. En in de Duinkerk en in de Johanneskapel heb ik in de jaren 60 van de vorige eeuw mijn tienertijd doorgebracht. De Hemelvaartsdag waaraan ik de meeste herinneringen bewaar was die van de viering van 75 jaar bond van Gereformeerde Jeugdverenigingen. In de Duinkerk hadden we toen nog een grote jeugdvereniging en met z’n allen hadden we een bus gehuurd en gingen we naar de Jaarbeurs in Utrecht. Daar was het grote feest met als hoogtepunt het optreden van Mahalia Jackson de grote gospelzangeres die de liederen zong van zwart Amerika, van de slaven die zongen van bevrijding door de God van Israël. Het was de tijd van dominee Martin Luther King die vertelde over de droom die hij had, de droom waarin blanke en zwarte kinderen hand in hand zouden kunnen lopen en samen naar één school zouden kunnen gaan. Het leek als op een droom over de hemel die op de aarde zou komen. Velen in de Verenigde Staten denken dat tenminste een deel van die droom is uitgekomen met de verkiezing van president Obama, dat bezegelt het einde van de rassendiscriminatie. Het is het soort droom dat ook Daniël had. Daniël was geen waarzegster met een kristallenbol, Daniël was een visionair, iemand die kon vertellen hoe de wereld er uit zou kunnen zien als iedereen de God van Israël zou volgen, hij was ook een dromer en hij was een dichter. In het licht van de boeken van het Oude Testament, de vijf boeken van Mozes en de boeken van de profeten zag hij hoe de wereld echt in elkaar zat en waar het op uit zou lopen. Hij was als jonge man in ballingschap gevoerd naar Babel. Daar was hij met vrienden in opleiding genomen aan het hof van de Koning, ze hadden hoge posten in het Rijk bereikt. Maar nooit had Daniël het geloof in de God van Israël opgegeven, het geloof dat God zijn volk uit ballingschap zou laten terugkeren naar het land waaruit ze waren weggevoerd, het land dat aan Mozes was beloofd als het land dat overvloeit van melk en honing. Maar waar komt die bevrijding van de slavernij en van de onderdrukking dan vandaan? Hoe langer je in onderdrukking leeft hoe onwaarschijnlijker het wordt dat de bevrijding ook echt ooit werkelijkheid wordt. Wie zou ooit gedacht hebben dat de Arabische landen in het Midden Oosten zouden worstelen voor vrijheid en democratie. Dat ongewapende jongeren een fundamentele verandering van hun samenleving van onvrijheid en onderdrukking zouden kunnen veroorzaken. Het kon pas toen ze zich realiseerden dat het alleen kan als ze de angst voor de dood overwinnen, zoals Paulus uitriep in zijn “dood waar is Uw prikkel”. Voor Daniël zal die bevrijding uit lucht komen vallen. Er zal een bevrijder komen, een Messias, een gezalfde, maar die zal op de wolken komen hebben we vanmorgen gelezen. Veel commentatoren nemen aan dat in dit visioen van Daniël geduid wordt op Koning Cyrus, door de profeet Jesaja werd deze als Messias aangeduid. Die Cyrus vaardigde het bevel uit dat de Joodse ballingen uit Babel terug moesten keren naar hun land om de Tempel in Jeruzalem weer op te bouwen, een geweldige vervulling van de belofte van de God van Israël, een belofte waar ze zo lang aan hadden vastgehouden. Pas na de opstanding en de hemelvaart van Jezus de Christus zijn Christenen die droom van Daniël gaan lezen als een verwijzing naar Jezus van Nazareth die de mensen bevrijdde van de angst voor de dood. Maar het visioen van Daniël is ook een waarschuwing. Altijd weer beloven mensen dat ze de onderdrukten zullen bevrijden, dat ze door God gezonden zijn, dat je ze alleen maar hoeft te volgen om bevrijd te worden. Daniël waarschuwt er voor. De bevrijder komt onverwacht, die komt niet als de aanvoerder van een menselijke beweging, maar als iets dat we nooit eerder hebben meegemaakt. Ook Jezus van Nazareth had bij het begin van zijn optreden de bevrijding door het uitoefenen van macht en geweld afgewezen. Hij was na 40 dagen vasten naar een hoge berg gevoerd en had daar de macht aangeboden gekregen over alle volken. Maar die weg had hij afgewezen. Daniël had het voorbeeld gegeven door vast te houden aan de geboden van de God van Israël, Jezus van Nazareth riep op om consequent de geboden na te volgen zoals ze ook waren samengevat : Heb God lief boven alles en je naaste als jezelf. Aan die twee geboden hangt de hele wet en die twee zijn onafscheidelijk. Paulus zou de gelovigen oproepen om die Wet in hun hart te laten beitelen. Ook de ondergang van de aarde is niet te voorspellen. Nog niet zo lang geleden trok een dominee in Amerika de aandacht met een voorspelling van de ondergang van de aarde. Flauwekul en volkomen anti bijbels, hij voorspelde een grote vloed, nu, God heeft met Noach al afgesproken dat er geen grote vloed meer zal komen. Er komt een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, daar zal geen dood meer zijn en zullen geen tranen meer vallen, daar mogen we niet alleen in blijven geloven, daar mogen we vast aan gaan werken door oog te krijgen voor het leed van de wereld en wat daaraan gedaan kan worden. Ook op 21 oktober zal de wereld dus niet vergaan, de berekeningen van die dominee kloppen dus van geen kant. Maar we vieren vandaag niet de komst van de bevrijder op de wolken maar het afscheid van de bevrijder, de Messias, in het Grieks de Christus. Hemelvaartsdag is in de loop van de kerkgeschiedenis nu niet een grote en belangrijke feestdag geworden. In onze tijd is het een feestdag van dauwtrappen en toogdagen geworden en kerkdiensten als deze zijn eerder uitzondering dan regel. Er is zelfs een discussie over de vraag of de Hemelvaartsdag als vrije dag niet ingeruild moet worden tegen een feestdag uit de Islamitische traditie. Een vraag in elk geval waar we best met elkaar over na mogen denken. Maar u bent wezen dauwtrappen vanmorgen en dat dauwtrappen is een veel oudere traditie dan het vieren van Hemelvaartsdag. Dauwtrappen heeft verder niets met de christelijke Hemelvaartsdag te maken, hoewel in Overijssel dauwtrappen ook bekend stond als ‘hemelvaren’. Vroeger stonden mensen om drie uur ’s nachts op om op het natte gras te dansen en te zingen. Het vocht op het gras, dauw, zou een genezende of helende kracht hebben. Later is een kerkelijke element toegevoegd. Na het dauwtrappen ging men naar de mis. Zo trokken twee eeuwen geleden inwoners van Amsterdam in de vroege uurtjes de stad uit voor dans en zang en was men rond negenen weer terug om op tijd in de kerk te zijn. In Brabant was het gebruikelijk naar de kerk van een ander dorp te wandelen. Het plaatselijke fanfarekorps begeleidde de kerkgangers. Na de kerkviering was het een groot volksfeest. Nog steeds is het in sommige Brabantse dorpen de gewoonte dat de harmonie ’s ochtends door het dorp gaat. Een ander kerkelijk tintje dat is toegevoegd is dat van de oorspronkelijke dauwtrap-ochtend een hemelvaartprocessie werd gemaakt of een processie later op de dag werd verbonden aan de vroege wandeling naar de kerk. De legitimatie hiervan is de vergelijking met de tocht van Jezus naar de Olijfberg, een herinnering aan het Paasverhaal dus. Het zijn tradities die al dateren van voor de reformatie, die onderdeel uitmaken van de wens van mensen om de winter te verdrijven en weer ruimte te maken voor het groeien van gewassen en de komst van de oogst. Straks met Pinksteren herinneren de ouderen zich nog de tradities van de Pinksterbruid. Dat we de gelegenheid aangrijpen om onze gemeenschap te versterken door iets plezierigs als dauwtrappen is een goede zaak, de Bijbel verzet zich wel tegen de pogingen van mensen om de loop van de natuur te beïnvloeden. Maar waar komt dan het vieren van Hemelvaart als algemene Christelijke feestdag vandaan? Het verhaal van de Hemelvaart van Jezus van Nazareth is niet een ruimtevaart verhaal. De verhalen van de Bijbel moet je altijd van boven naar beneden lezen en nooit van beneden naar boven. Alle vier de evangelieschrijvers zijn het er over eens dat Jezus ten hemel voer. Maar ze hebben er alle vier een verschillend verhaal over. In de tijd dat die verhalen werden geschreven was de voorstelling van een hemelvaart volstrekt normaal. Je had de aarde waar de mensen leefde, je had de onderwereld waar de doden waren en je had de hemel boven de aarde waar God woonde met hen die door God daartoe uitverkozen worden. De Bijbel zinspeelt overigens alleen maar op die voorstelling, maar de Grieken geloofden ook in een dergelijk schema dus het was voor de eerste lezers van de evangeliën volstrekt normaal. Ook verhalen over hemelopnemingen. We hebben vanmorgen al over het verhaal van Mozes gehoord, er zijn ook zulke verhalen over Henoch en over Elia in de Bijbel, Elia die in een vurige wagen werd opgenomen, een vuur waar we ons aan zouden kunnen branden. Ook de Grieken en de Romeinen hadden van die verhalen over helden die door de goden werden opgenomen, en zelfs de oude Babiloniërs hadden hun verhaal over de held Gilgamesj die een apart plekje kreeg van de goden waar hij eeuwig kon leven. Wanneer Jezus ten hemel is gevaren vertellen de evangeliën niet. Soms lijkt het er op dat het direct na Pasen gebeurd, soms kort na Pasen van een berg in Galilea, hoewel je ook kan lezen dat Jezus daar in Galilea verscheen nadat hij weer was afgedaald uit de hemel en alleen Lucas heeft een concreet verhaal over de Hemelvaart. Twee verhalen zelfs en alle twee hebben we vanmorgen gelezen. Waar het Evangelie van Lucas mee besluit begint het verhaal van de Handelingen van de zendelingen die door Jezus van Nazareth werden uitgezonden. Dat begint met de vaststelling in de Handelingen dat de verschijning van de opgestane Heer na 40 dagen was voltooid. Een oud testamentisch beeld waar 40 het getal van de voltooiing is. Het ontstaan van de gemeente van gelovigen is weer een ander verhaal, daar zit dan ook een pauze tussen. Maar waar komt de viering van Hemelvaart 10 dagen voor Pinksteren dan vandaan? Daarvoor moeten we terug naar het Pesahfeest. Dat werd door de Joden 50 dagen lang gevierd. Het omerfeest, of wekenfeest. ook nu wordt dat in Israël nog gevierd, dit jaar viel het in mei. Dat wat we op zondag vieren vierde men zeven weken lang na Pasen, de opstanding van de Messias. In de loop van de eeuwen ging men op elk van die 50 dagen steeds een ander verhaal vertellen dat met de opstanding te maken had. Op de 40ste dag was daar dus het verhaal dat Lucas in Handelingen vertelt over de opneming van Jezus van Nazareth. En in de vijfde eeuw werd dat een zelfstandige feestdag, een feestdag die we vandaag ook nog vieren. Maar wat vertelt Lucas ons nu eigenlijk. We hebben vanmorgen twee verhalen over de hemelvaart gelezen zoals ze op naam van Lucas aan ons zijn overgeleverd. Als Lucas ze echt zelf geschreven heeft dan weten we gelijk dat het geen journalistieke verhalen zijn. Er zitten namelijk een paar opvallende verschillen in. In het Evangelieverhaal is de hemelvaart buiten, zelfs buiten Jeruzalem, in Bettanië. In het verhaal uit de Handelingen gebeurd de Hemelvaart tijdens de maaltijd, waarbij je de indruk krijgt dat het in Jeruzalem is, of vlak bij op de Olijfberg. Het hoe en wat van de hemelvaart zelf blijft in het midden. Wat dat betreft lijkt het op het verhaal dat we vanmorgen aan de kinderen vertelden over Mozes. We hoeven ons dus geen vragen te stellen over een mogelijke ruimtevaart. Jezus van Nazareth is bij God, dat mogen we geloven en van God zal hij ooit terugkeren. Dat is de kern van het verhaal over Jezus van Nazareth. Verder gaat het verhaal over de volgelingen van Jezus van Nazareth die zonder hun Messias achterbleven. En volgelingen van, maar zonder, Jezus van Nazareth zijn we eigenlijk zelf ook. Laten we daarom kijken wat hen overkomt en wat dat verhaal ons te vertellen heeft. We hebben uit het Evangelie het laatste stukje van het verhaal van Lucas gelezen. Dat is eigenlijk het slot van het verhaal over de Emmaüsgangers, die terug uit Emmaüs de volgelingen van Jezus vertelden over hun ontmoeting onderweg met de vreemdeling in Jeruzalem die ze herkenden als de opgestane Heer toen hij het brood met hen brak. Terwijl zij dat aan het vertellen waren verscheen Jezus zelf in hun midden, at een stuk vis en vertelde hen over het Oude Testament, de Joodse Bijbel, waarin al staat dat de echte Messias ter dood gebracht zou worden en na drie dagen weer zou opstaan. Eindelijk konden de apostelen het ook snappen wat er bedoeld was staat er dan. En dan komen we bij ons verhaal van vanmorgen. Als je nu voor je ogen ziet dat de belofte van de bevrijding van de dood zoals beschreven door de profeten ook echt uitgekomen is dan is het ook niet meer vreemd dat er staat dat de discipelen terugkeerden naar de Tempel waar ze God loofden. Ze kunnen er immers van op aan dat ze met kracht uit de hemel zullen worden bekleed. Maar met dat loven in de Tempel sluit het Evangelie van Lucas af. Het eindigt waar het begonnen is, in de Tempel. Denk maar eens terug aan Zacharias de priester die met stomheid geslagen werd toen hem bij het altaar duidelijk werd dat de liefde tussen zijn vrouw Elisabeth en hem een vruchtbare liefde was, ook al waren ze oud. Jezus van Nazareth had laten zien dat door de liefde zelfs de dood kon worden overwonnen en het leven eeuwig door gaat, die boodschap had hij naar Jeruzalem gebracht en die boodschap mochten nu zijn volgelingen over de hele aarde verspreiden. Ik noemde de Emmaüsgangers die dit laatste gedeelte van het verhaal openden. En ik zie nu sommige mensen denken dat het verhaal toch niet helemaal klopt, want de Emmaüsgangers gingen immers op de eerste Paasdag naar huis? Klopt maar die 40ste dag staat dan ook niet in het Evangelie van Lucas maar pas in zijn tweede boek, het boek van de Handelingen van de apostelen. Dat boek begint in Jeruzalem en zal beschrijven hoe diezelfde boodschap in het hart van de toenmalige wereld, in Rome terecht kwam. Ook dat boek is geen journalistiek verslag of een geschiedenisboek maar een boek dat vertelt hoe dat zit met die kracht uit de hemel en de vernieuwing van de aarde die met Jezus van Nazareth begonnen is. Dat boek van de Handelingen van de apostelen begint net als het Evangelie met een groet aan Teofilus, de voor ons onbekende Romein, aan wie Lucas zijn twee boeken heeft gericht. Het eerste boek wordt dan nog eens samengevat als het verhaal over de daden van Jezus vanaf het begin tot de hemelvaart. En die hemelvaart kwam niet uit de lucht vallen want wel 40 dagen lang kwam Jezus regelmatig bij de volgelingen over de vloer om ze alles uit te leggen wat er in het Oude Testament staat. Dat verhaal over die Emmaüsgangers en de verschijning daarna, zoals die in het Evangelie staat is kennelijk een samenvatting van wat er in de Handelingen van de apostelen verteld wordt. De gedachte dat de Romeinse bezetters verjaagd zullen worden en dat Israël een zelfstandig koninkrijk zou worden leeft kennelijk nog steeds onder de volgelingen van Jezus van Nazareth, want als Jezus het heeft over de doop met de heilige geest dan vatten ze dat op als het bericht over de politieke bevrijding, de bevrijding waarvoor de Zeloten zouden vechten. Maar daar draait het niet om, het gaat om het getuigen van de kracht van de liefde die de dood overwon, getuigen van Jezus van Nazareth. Aan de Joden in Judea, die de Wet en de profeten lazen, en aan de inwoners van Samaria, die alleen de Wet, de eerste vijf boeken van Mozes in ere hielden. En dan aan iedereen, tot aan de uiteinden der aarde, alle mensen mogen hieraan mee doen, alle mensen worden gelijk, bevrijdt van vooroordelen, armoede en discriminatie, de boodschap die ook dominee Martin Luther King verkondigde. En bedenk dat Martin Luther King die nieuwe samenleving ook geweldloos wilde brengen, zoals Jezus van Nazareth die het zwaard weer in de schede liet steken toen hij in de hof van Getsemane gevangen werd genomen. Geweldloos verzet dat door de volgelingen van Martin Luther King zelfs tot een wetenschap werd gemaakt. En reken maar dat het, als ja daarin samen oefent en vooral als je met veel mensen bent dan uitstekend werkt, ook als er veel geweld tegen je wordt gebruikt. Dat kan je dus niet doen als je naar de hemel blijft staren. De droom van Daniël over een mens op een wolk is een mooie droom en als je veel over het Oude Testament gehoord hebt dan kun je die droom misschien opnieuw beleven maar dat brengen van de boodschap, de blijde boodschap, tot aan de einde der aarde vraagt een ander blikveld. Terug naar de stad dus en daar samen met alle volgelingen, inclusief de vrouwen, de familie van Jezus en zelfs zijn moeder je voorbereiden op het vertellen van dat verhaal en God loven in de Tempel. Daar begint het, de geboorte van de gemeente, van de kerk. Voor ons begint dat vanmorgen opnieuw en als nieuw, met dauwtrappen, samen het mooie van de in het voorjaar vernieuwde aarde bekijken, samen ontbijten. En dan horen van de Geest van Jezus van Nazareth, van heb Uw naaste lief als Uzelf, van het zien, het opmerken, van de minsten in onze samenleving, de zwaksten, de armen op de aarde, de mensen die ook onder ons gediscrimineerd en geminacht worden. En de daden van Jezus van Nazareth ook hier na gaan volgen zoals de apostelen zouden gaan doen, opdat zijn Geest kan werken op heel de aarde, hier in Julianadorp, in Den Helder, in ons land en over heel de wereld totdat hij komt om ons te regeren, om ons te bevrijden, zoals Daniel droomde, een droom die zal uitkomen, een droom over een regering die dus wat ons betreft al begonnen is.
Amen
Preken 
Geef een reactie